Maandag bereikte mij het bericht dat acteur Bruno Ganz afgelopen zaterdag toegetreden is tot het rijk der Engelen. Ironie wil dat ik op het moment van zijn overlijden, te vinden was op de plek die in mijn ‘wereld’ onlosmakelijk verbonden is met Bruno en waar wij elkaar afgelopen weekend nog enkele malen ‘troffen’, namelijk (in) Berlijn.

Ganz toll

Ik hoor je denken. Bruno Ganz? Moet ik die kennen? Moeten niet, mogen wel! Deze Zwitserse acteur vertolkt in de film Der Untergang de Führer op uiterst indrukwekkende wijze en wist zich hierdoor bij het grote publiek in de kijker te spelen. Mijn kennismaken met Bruno kwam echter door een andere rol die hij eerder in zijn loopbaan aannam, die van engel Damiel in Wim Wenders Der himmel über Berlin uit 1987. Afgelopen weekend ‘trof’ ik hem in die rol op verschillende plekken in Berlijn. Waar? My lips are sealed. Waarom? Net als Berlijn is deze film een ervaring die je moet ondergaan. Ik kan je wel vertellen dat Damiel in prachtige zwart-witbeelden als engel dwaalt door het toenmalige Oost- en West-Berlijn, waar hij als buitenstaander het reilen en zeilen van zowel Oost- als Westduitsers gadeslaat, maar je voelt het niet op een manier als je het ondergaat. Dit ondergaan geldt voor zowel de film als ook voor de stad die na de Duiste eenwording in 1990 zijn rijke en o zo interessante geschiedenis graag met je deelt.

Een goed begin

Afgelopen weekend was ik er dan ook voor de zevende keer te vinden. En wel in het kader van The Berlin Experience. Als docent Nederlands ben ik verbonden aan de opleidingen mediavormgeving en signmaking van het Techniekcollege. Vast onderdeel van ons curriculum is de reis naar Berlijn onder eerdergenoemde naam. Deze vindt ieder jaar plaats in maart. Ook dit jaar zullen onze derdejaars studenten vanaf 18 maart aanstaande een week lang te vinden zijn in de hoofdstad van Duitsland. Om ervoor te zorgen dat ons programma ieder jaar tot in de puntjes verzorgd is en dit ook blijft, is het van belang dat het spreekwoord; een goed begin is het halve werk, letterlijk genomen wordt. In het kader hiervan trok het bijna voltallige docententeam van beide opleidingen op de internationale dag der liefde; 14 februari, naar onze oosterburen om alvast een voorproefje te nemen van wat onze studenten medio maart te wachten staat. En laat ik jullie het volgende vertellen; er staat jullie iets te wachten!

Na thuis een bonbonnetje en een boeketje rode rozen achtergelaten te hebben, trok ik met een aantal collega’s na van een heerlijke lunch op het immer gezellige Pancratiusplein in Heerlen genoten te hebben, per trein naar ons ontmoetingspunt in Herzogenrath. Hier werd snel nog even wat te nassen ingeslagen en vol enthousiasme stapten we in de trein om een dikke zeven uur later uit te stappen op Berlin Hauptbahnhof. De details van de heenreis bespaar ik je, wel wil ik kwijt dat tijdens de heenreis ook gold; een goed begin is het halve werk!

Ik heb nooit bij de padvinders gezeten, maar vind dat ik na deze tocht door nachtelijke Berlijn een insigne dubbel en dwars verdien!

– Michael Siedler

Als ware padvinders trokken wij in een colonne van 15 man sterk naar onze verblijfplaats. Ik heb nooit bij de padvinders gezeten, maar vind dat ik na deze tocht door nachtelijke Berlijn een insigne dubbel en dwars verdien! Met koffers en tassen doorkruisten wij namelijk bewoond en minder bewoond gebied. Verlichting gaf het niet op alle plekken en aangezien sommigen hun alcoholpercentage tijdens de treinreis goed opgekrikt hadden, voelde de wandeling soms als een echte Odyssee. Echter net als Odysseus bereikten ook wij uiteindelijk ons eigen Ithaca, het hostel. Kort werd er nog geëvalueerd aan de bar en dit alles onder het genot van een Berliner Kindl en een goede portie lauwwarme noten. Toen beide op waren, waren onze ‘batterijen’ ook op en begaven wij ons als een stel niet goedwerkende Duracell-konijntjes naar onze ‘holletjes’ om hier voor een paar uurtjes in ‘onder te duiken.’

Der Krieg

Na een kort nachtje werd er collectief ontbeten en koersten we onder toeziend oog van pater familias Henk Saes naar de Berliner Dom. Man, man wat een schoonheid troffen we aan! Niet alleen oogstrelend van buiten, maar zeer zeker ook van binnen. De koepel van de Dom diende in WO 2 als dankbaar doelwit voor de geallieerden, maar wist de tand des tijds toch te doorstaan. Volgens Henk zou het een en ander wel duidelijk worden als we ons rond de koepel zouden bewegen. Geen woord te veel gezegd. Wat direct opviel waren de gigantische inslagpunten die der krieg had achtergelaten. Op zo’n moment word je even teruggeworpen en voel je je nietig. Dit gevoel werd bij mij versterkt door het uitzicht vanaf het ‘balkon.’ Hier had ik een schitterend panorama-uitzicht over de stad die tot november 89 dik 28 jaar verscheurd was. Ik gaf mijn ogen goed de kost, maar sloot ze soms ook om aan Damiel en zijn tijdgenoten te denken. Hoe moet het geweest zijn om geleefd te hebben in een stad waar een muur ervoor gezorgd heeft dat vrienden vreemden werden. Damiel had het geluk dat hij vleugels had en hierdoor zowel oost als west ‘mocht’ bezoeken, maar de ‘gewone’ inwoner niet. Van bovenaf oogt de stad ‘kalm’, maar schijn bedriegt. De stad is ‘druk’, wat komt doordat nog voldoende restanten en invloeden voortgekomen uit WO II ervoor zorgen dat stilstaan geen optie is. Daarnaast bespeur ik nog steeds onderhuids die strijd tussen Ossies en Wessies die met het vallen van de muur ontstaan is. Mijn tip voor een toekomstige bezoeker van Berlijn is dan ook, absorbeer! Wees een spons en dompel je onder in de stad waar de verhalen vaak letterlijk op straat liggen! Realiseer je dat de personen van 35 plus die je op straat treft, wat ik noem Wende-kinderen, zijn. Ieder met een eigen kijk op de historie van de stad en de Duitse eenwording. Ieder de moeite waard om nader tegen het licht te houden. Ieder een verrijking voor jouw beeld van Berlijn.

“Dort wo mann bücher verbrennt, verbrennt mann auch am ende menschen”

– Heinrich Heine

Na een bezoek aan de Dom trok de ‘fanfaren’ verder. Het weer was fantastisch en het toenemende slijten van mijn ‘wandelschoenen’ was dan ook geen enkel probleem. We struinden door Berlijn op een manier zoals Christina F. er begin jaren zeventig ook gestruind moet hebben, namelijk gretig en smekend. Waar zij zocht naar horse, zochten wij naar stads-bepalende beelden die onze honger naar kennis van deze rauwe metropool konden stoppen. Deze vonden we o.a. in de fernseheturm, de Neue Wache en bij de Bebelplatz. Het is te merken dat collega Saes en collega Zimmermanns in het verlengde van The Berlin Experience, Berlijn reeds meerdere malen bezochten. Waar zij ons ook ‘sommeerden’ stil te staan, wij gaven er gehoor aan. Waarom? Omdat we wisten dat we dan als ‘een stel hongerige honden’ beloond zouden worden. Zo ook bij de Bebelplatz beste lezer. Misschien weet je wat het is, misschien ook niet. Op 10 mei 1933 werden hier boeken met ‘verwerpelijke gedachten’ verbrand door de nazi’s. Bart vertelde gepassioneerd over deze gebeurtenis en wees ons op het ondergrondse monument dat op het plein ter nagedachtenis van het gebeuren is geplaatst. De ‘verbrande’ schrijver Heinrich Heine had het niet beter gekund. Hoewel Heine midden negentiende eeuw overleed, valt een uitspraak van hem toch wel treffend te noemen, “dort wo man bücher verbrennt, verbrennt man auch am ende menschen.” Met al onze kennis va de Endlösung in ons achterhoofd, moet hij misschien wel als iemand met profetische gaven bestempeld worden.

Scriptorium

Waar hard gewerkt wordt, moet ook goed gegeten worden. Halverwege de dag begon ieders maag geluidjes te maken en besloten we dat het tijd geworden was om onze ‘inwendige mens’ te verzorgen. Quizvraag: wat eet je als je in een van de hipste wijken van een van de hipste steden van Europa staat? Juist, Berliner Currywurst! Wie denkt dat deze Duitse delicatesse verorberd wordt vanachter een net gedekt tafeltje met een glaasje prik erbij, heeft het mis. Der Berliner eet zijn worst staand en die Holländer dus ook! Soms een beetje onhandig, soms een beetje onwennig, maar volledig genietend wist ik de worst van Curry61 bij mij ‘naar binnen te schuiven.’ Mijn honger naar voedsel was gestild, mijn honger naar kennis nog lang niet. Bofte ik even dat wij een uurtje later konden genieten van de mooie schatten die het Neues Museum ons te bieden had. Nadat we een bezoek hadden gebracht aan een vestiging van het chocolademerk Ritter Sport, brak een vrij moment in het programma aan. De vijftien koppen-tellende vriendengroep viel even uit elkaar en iedereen trok zijn eigen plan. Samen met Verena begeleidde ik Bart naar een afspraak die hij gemaakt had met de eigenaar van het Scriptorium. Bart wil kijken of het mogelijk is om tijdens een volgende trip naar Berlijn met studenten aan te schuiven bij deze tattooshop om een workshop kalligraferen te volgen. De eigenaar van de shop is namelijk een begenadigd kalligrafist. Nu is Bart zelf ook geen onverdienstelijk schrijver. Mijn collega’s en ik bevestigen dit voluit. Wij ontvangen namelijk ieder jaar van Bart een gekalligrafeerde kaart voor kerstmis en deze mag ieder jaar wonderschoon genoemd worden. Echter Bart weet dat de concurrentie moordend is. In Nederland legt hij het af tegen Niels Shoe Meulman, in Duitsland, zijn wij erachter gekomen tegen Adam ‘Theosone’, oprichter van Scriptorium. Ongelooflijk wat deze jonge Pool met een pen kan. Wat genoten Verena en ik toen we hem aan het werk zagen, maar ons genieten was niet te vergelijken met het genot dat Bart onderging. Bart werd Bartje en genoot van iedere seconde die hem gegund werd met de kalligrafist. Op sierlijke wijze demonstreerde Adam zijn kunsten en zag hij het idee van Bart wel zitten. Opgetogen verlieten wij dan ook de winkel en koersten we richting de metro. Next stop: Kartoffelkeller!

Schweinehaxe!

De Kartoffelkeller was de plek waar de posse herenigd werd. Het woord zegt het eigenlijk al, een kelder waar aardappels centraal staan. Onder het genot van een alcoholische versnapering werd er goed gegeten. Ikzelf genoot enorm van mijn Schweinehaxe, een typisch Duits gerecht. Na het diner trokken we naar Potsdamer Platz en begaven we ons richting het Sony Center. Hier liepen we over de Boulevard der Stars en luisterden aandachtig naar de verhalen van Henk rondom de Duitse filmwereld van net voor de oorlog. Mooie verhalen over een mooie filmcultuur die zich helaas nooit volledig heeft weten te ontwikkelen. De reden(en) hiervoor weten we allemaal.

Geweldige noten

Het einde van de avond kwam in zicht en de overgang van avond in nacht ‘vierden’ we in ‘stijl.’ We namen plaats aan de bar waar we bij aankomst een dag eerder ook plaats namen. We bestelden wat we een avond eerder ook bestelden; Berliner Kindl en een goede portie lauwwarme noten. We spraken over zaken waar we een dag eerder ook over spraken, met als verschil een dikke 18 kilometer in de benen en een arsenaal aan verhalen over Berlijn en haar geschiedenis rijker! Dag 1 was een feit, dag 2 zou spoedig aanbreken.

Michael Siedler